زعفران چیست؟
نود و پنج درصد زعفران “طلای سرخ” جهان در ایران تولید و صادر می‌شود. زعفران با خاصیت باورنکردنی به‌طور سنتی در استان خراسان، منطقه‌ای در شمال شرقی ایران با شرایط آب و هوایی ایده آل نیمه گرمسیری که دارای زمستان ملایم و تابستان‌های گرم و خشک است، به عمل می‌آید. زعفران یک ادویه ارزشمند در منطقه کوه‌های زاگرس است. زعفران با نام علمی کرکوس ساتیوس Crocus Sativus از خانواده زنبقیان Iridaceae است.
بهترین زمان برای کاشت زعفران ماه اردیبهشت و خرداد است و هرچه قدر هوا رو به گرمی برود و زمان کاشت به تأخیر بیافتد، پیاز زعفران دچار آسیب خواهد شد. آبیاری برای زعفران در اوایل کشت نیاز است و بعد از این تنها در زمان برداشت و چند روز قبل از برداشت نیاز به آب در زمین‌های کشت زعفران دیده می‌شود. گیاه زعفران نسبت به گیاهان دیگر به آبیاری و مراقبت کمتری نیاز دارد. پیاز زعفران زمانی که کاشت می‌شود تا ۷ سال بعد از آن نیاز به کاشت مجدد ندارد.
زمان برداشت زعفران در مهر و اواسط آبان است. البته ممکن است برداشت تا اواخر آبان ماه نیز ادامه یابد. مطمئناً زمان کاشت و برداشت زعفران و طریقه پاک کردن زعفران در قیمت و مرغوبیت محصول تأثیر بسزایی دارد. زعفران‌هایی که بعد از برداشت سریع خشک و پاک می‌شوند برای صادرات مناسب‌ترند.
زعفران یکی از ادویه‌هایی است که از زمان باستان با رنگ، طعم و خواص دارویی شناخته شده بود. این ادویه عجیب و غریب بومی در جنوب اروپا نیز کشت می‌شود و امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه در اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، یونان، ترکیه، ایران و در هندوستان و کشمیر، به عمل می‌آید.
۷۵۰۰۰ شکوفه زعفران برای تولید یک کیلوگرم ادویه زعفران لازم است. زعفران معمولاً با دست برداشت می‌شود. با توجه به میزان سختی برداشت زعفران، زعفران را یکی از گران‌ترین گیاهان جهان است.
تولید زعفران خوب نیاز به شرایط آب و هوای سرد و خشک، با خاک‌های حاصلخیز و غنی از خاک و امکانات آبیاری با میزان کافی بارش را دارد. گل‌های زعفران در ساعات صبح زود برداشت شده و خیلی زود از بین می‌روند. زعفران دارای عطروطعم متمایز است که از ترکیبات شیمیایی آن مانند پیکروکروسین و سافرانال به دست می‌آید. همچنین حاوی ترکیبات شیمیایی کاروتنوئیدی طبیعی و کروسین است که زعفران را به رنگ طلایی زرد نشان می‌دهد. این صفات همراه با خواص دارویی آن را یک عنصر ارزشمند در بسیاری از غذاهای سراسر جهان برشمرده است.
زعفران برای آسم، سرفه، گلودرد استفاده می‌شود. همچنین برای مشکلات بی‌خوابی، سرطان، سخت شدن شریان‌ها، استفراغ، گاز روده، افسردگی، اضطراب، کنترل حافظه، بیماری آلزایمر، درد هنگام زایمان، سوزش سر دل، بیماری پوستی به نام پسوریازیس و پوست خشک مناسب است. با زدن ماسک زعفران به پوست خود لطافت و شادابی پوستتان صد چندان خواهد شد.
زنان از زعفران برای دردهای دوران قاعدگی و سندرم پیش از قاعدگی استفاده می‌کنند. مردان از زعفران برای پیشگیری از انزال زودرس و ناباروری استفاده می‌کنند. زعفران همچنین برای تحریک عرق کردن، بهبود میل جنسی و بهبود قند خون در بیماران مصرف‌کننده دارو برای اسکیزوفرنی مورداستفاده قرار می‌گیرد
زعفران علاوه بر درمان بیماری‌هایی نظیر اسهال خونی، سرخک، بزرگ شدن کبد و طحال و عفونت دستگاه ادراری، کمک به هضم طبیعی غذا، تقویت‌کننده معده و ضد نفخ خواص مفید دیگری نیز دارد که به آن اشاره می‌کنیم:
۱. زعفران، آنتی‌اکسیدان قوی
زعفران حاوی انواع قابل‌توجه ترکیبات گیاهی است که به‌عنوان آنتی‌اکسیدان‌ها عمل می‌کنند. مولکول‌هایی که سلول‌های شما را در مقابل رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌های قابل‌توجه زعفران عبارت‌اند از: کروسین، کروستین، سافرانال و کامپرل.
کروسین و کروستین رنگ‌دانه کاروتینوئید هستند و باعث زردی رنگ زعفران هستند. هر دو ترکیب دارای خواص ضدافسردگی هستند، سلول‌های مغز را در مقابل آسیب‌های پیش‌رونده، التهاب، کاهش اشتها و کاهش وزن همانند چای سبز، کمک می‌کنند.
سافرانال موجود در زعفران، طعم و مزه زعفران را متمایز می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد سافرانال موجود در زعفران به بهبود روحیه، حافظه و توانایی یادگیری شما کمک می‌کند، همچنین می‌توانید سلول‌های مغزی خود را در مقابل استرس اکسیداتیو محافظت کنید. درنهایت، کامفرول که در گلبرگ گل زعفران یافت می‌شود دارای فوایدی همچون کاهش التهاب، خواص ضد سرطانی و ضدافسردگی است.
۲. زعفران و درمان بی‌خوابی
زعفران دارای خواص آرام‌بخش طبیعی است و گفته می‌شود که مصرف شربت زعفران قبل از خواب به بهبود کیفیت خواب کمک کرده و بی‌خوابی شبانه را درمان می‌کند. بنابراین بهتر است زمانی که از بی‌خوابی رنج می‌برید کمی زعفران درون آب ریخته و مانند شربت بنوشید.
زعفران ،حاوی خواص آرام بخشی است که به درمان مشکل بی‌خوابی کمک می‌کند ، ۳ یا ۴ رشته زعفران را بردارید و آنها را در یک فنجان شیر گرم بیاندازید. این نوشیدنی گرم را هر روز قبل از خواب بنوشید.
۳. زعفران می‌تواند حالت روحی و درمان علائم افسردگی را بهبود ببخشد.
زعفران به نام “ادویه آفتاب” نام‌گذاری شده است. این نام‌گذاری زعفران فقط به خاطر رنگ متمایز آن نیست، بلکه به این دلیل که ممکن است به خلق‌وخوی شما کمک کند. سایر مطالعات نشان داد که مصرف روزانه ۳۰ میلی‌گرم زعفران به همان اندازه به‌عنوان فلووکستین، ایمیپرامین و سیتالوپرام برای درمان‌های مرسوم برای افسردگی مؤثر است. خیلی از زنانی که بعد از زایمان افسرده می‌شوند با خوردن زعفران در مدت ۶ هفته افسردگی‌شان برطرف خواهد شد.
۴. زعفران برای مبارزه و پیشگیری سرطان
زعفران دارای آنتی‌اکسیدان‌های بالایی است که به خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد مضر کمک می‌کند. آسیب‌های رادیکال آزاد به بیماری‌های مزمن مانند سرطان مرتبط است. در مطالعات آزمایشگاهی، زعفران و ترکیبات آن به‌صورت انتخابی سلول‌های سرطانی روده را کشتند یا رشد آنها را متوقف کردند، درحالی‌که به سلول‌های طبیعی آسیبی نرساندند. این اثر همچنین در مورد پوست، مغز استخوان، پروستات، ریه، پستان، دهانه رحم، و چندین سلول سرطانی دیگر نیز صادق است.
- سرطان معده
بیش از ۲۰ درصد افراد جهان و به خصوص در آمریکا به سرطان دستگاه گوارشی دچارند. آب زعفران مانع پیشرفت این بیماری می‌شود.
- سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ یا کولورکتال سومین سرطان شایع در آمریکا است. زعفران به‌طور قابل‌توجهی باعث مهار رشد سلول‌های سرطانی کولورکتال می‌شود. درحالی‌که بر سلول‌های طبیعی هیچ‌گونه اثری نمی‌گذارد.
- سرطان کبد
کارسینوما یا HCC یکی از رایج‌ترین شکل‌های اولیه سرطان کبد است، کارسینوم سلول‌های خونی (HCC) پنجمین سرطان شایع است و سومین علت مرگ‌ومیر است.
زعفران یک اثر مهم شیمی‌درمانی علیه این بیماری به علت مهار تکثیر سلولی دارد و با سرکوب پاسخ التهابی از کبد محافظت می‌کند. می‌تواند میزان بروز عوارض جانبی درمان و مرگ‌ومیر را کاهش دهد. زعفران فعالیت ضد انعقادی در سلول‌های بدخیم دارد و باعث کاهش تکثیر سلولی می‌شود.
- سرطان پوست
بروز سرطان پوست در سراسر جهان افزایش‌یافته است. تزریق آبی زعفران مانع پیشرفت این نوع بیماری می‌شود. پوست از آنجا که یکی از عوامل زیبایی در چهره و بدن است لذا یکی دیگر از مصارف زعفران استفاده از ماسک‌های زعفران به روش‌های مختلف است.
- سرطان ریه
زعفران علاوه بر کروسین و سافرانال حاوی کروستین است که نقش مهی در پیشگیری سرطان ریه دارد.
زعفران به دلیل وابستگی به غلظت و زمان می‌تواند باعث زنده ماندن سلول‌ها در سلول‌های بدخیم شود و به‌عنوان عامل شیمی‌درمانی در درمان این بیماری قرار گیرد.
- سرطان سینه
بیماری فوق متأسفانه امروزه یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در بین زنان است. شرایط درمان فعلی مانند جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی به‌اندازه کافی موفق نبوده است. مطالعات نشان داده‌شده است که زعفران باعث تشکیل رگ‌های جدید خونی در سلول‌های سرطانی سینه و بهبودی اثرات پرتودرمانی می‌شود.
۵. درمان دیابت و قند خون با زعفران
در زعفران منگنز وجود دارد. منگنز موجود در زعفران می‌تواند سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش چشمگیری دهد. همچنین کروستین موجود در زعفران می‌تواند، مقاومت به انسولین را بهبود بخشیده و به کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت کمک می‌کند. زعفران می‌تواند به طور مؤثری باعث کاهش اضطراب در بیماران دیابتی شود و از این لحاظ بین بیماران دو گروه بیماری دیابت تفاوت زیادی ایجاد می‌شود.
به بیان محققین، اثرات زعفران بر اضطراب بیماران دیابتی، احتمالاً به واسطه ماده «کروسین» که یک ترکیب محلول در آب است و «سافرانال» که ماده ای محلول در چربی است به وجود می‌آید.
